2013-cü ildə Amerika Psixiatriya Assosiasiyasının (APA) təsnifat və diaqnostik vasitəsi olan DSM V-də Yayılmış İnkişaf Pozuntusu Autizm Spektrum Pozuntusu adı ilə yenilənmişdir. Aparılan tədqiqatlara görə autizm diaqnostikasını 2 yaşından başlayaraq qoymaq mümkündür. Autizm sindromu sosial-emosional ünsiyyət bacarığı və davranış problemlərinə bağlı olan bir pozuntudur.
Sosial-Emosional Bacarığa Bağlı Olan Problemlər:
Sosial münasibətə qarşı etinasız olma
Səsə və ya adına reaksiya verməmə
Qarşı tərəflə göz kontaktı qurmama
Emosional ifadələrdən uzaq olma ( yersiz gülmə və ağlama buraya aid deyil)
Jestika və mimikalardan istifadə etməmə və ya minimum istifadə etmə
Qarşılıqlı və ya xəyali oyun oynamama
Birşey istədiyində demək və ya işarət etmək yerinə «əl ilə yönləndirmə»
Nitqin məhdud və ya tamamilə olmaması
Nitqdə «exolaliya», təkrarlanan nitq
Davranış Problemləri:
Şablon və təkrarlanan hərəkətlər (stereotiplər)
Rutin və eynilikdə israr etmə
Sensor problemlər
Yemə problemləri ( az yemə, çox yemə, pika)
Yuxu problemləri
Diqqət problemi
Dünya araştırmalarına görə 0-2 yaş arası risk altında olan uşaqların erkən və sıx reabilitasiya ilə 40% ehtimalla yüz faiz nəticə əldə etdiyi qeydə alınmışdır.
Erkən Və Sıx Reabilitasiyası Aşağıdakı Xüsusiyyətləri Daşımaqdadır:
Uşaq erkən reabilitasiyaya üç yaşdan öncə başlamalıdır.
Reabilitasiya dəstəyi həftədə ortalama 40 saat, minimum 20 saat olmalıdır.
Reabilitasiya psixo-pedaqoji və loqopedik təlimlərlə yanaşı idman, oyun və musiqi terapiyalarından ibarət olmalıdır.
Reabilitasiyada hər bir uşağa məxsusi olaraq fərdi inkişaf planı hazırlanmalıdır.
Xüsusi təlimə uyğun hazırlanan fərdi inkişaf planında təqlid, eyniləşdirmə, qruplaşdırma, oyun, sosial-emosinal bacarıq, özünəqulluq bacarıqları, akademik bacarıqlar və ortaq diqqət kimi bacarıqlara yer verilməlidir.
Reabilitasiya təlimində autizm sindromlu uşağa yeni bacarıqlar qazandırılmaqla yanaşı “Tətbiqi Davranış Analizi” metodu ilə stereotipik davranışlar ortadan qaldırılmalıdır.
Xüsusi təlimlə uşaqların qazandığı bacarıqlar sinif otağı, ev mühitində və sosial mühitdə ümumiləşdirilməlidir.
Erkən və sıx reabilitasiyada ailə təhsil proqramı ilə valideynlər də ev mühitində uşaqlarla çalışmalıdır.
Erkən və sıx reabilitasiyanın məqsədi fərdi reabilitasiya təlimi ilə başlayaraq, getdikcə kiçik qrup, daha sonra böyük qruplar halında ən sonda isə inkluziv təhsillə ümumi təhsilə hazırlamaqdır.
Nərmin Rəhimli
Psixoloq-Psixoterapevt
